Zero

Toen ik voor mijn eindexamen op de havo mijn mondeling Nederlands deed, had ik het onder andere over Ferdinand Bordewijks Karakter. Mijn docent wilde weten of ik het met de kritiek eens was dat de roman fascistisch zou zijn. Hij voegde eraan toe dat die vraag wellicht wat te moeilijk voor mij (lees: gesjeesde havist) was. Ik legde uit dat ik Karakter niet bepaald fascistisch vond. Ja, Katadreuffe wordt zo groot doordat hij door Dreverhaven wordt afgeknepen (‘ik wurg hem voor negen tiende, en dat éne tiende, dat kleine beetje asem zal hem groot maken’), maar dat daar tegenover een luchtiger personage als Jan Maan staat die weliswaar maatschappelijk niet veel heeft gepresteerd, maar wel een veel gelukkigere indruk maakt. Waarmee Bordewijk dus niet per definitie fascisme propageerde. Mijn docent leek zich wel in die mening te kunnen vinden. Ik kreeg een tien voor mijn mondeling Nederlands.

Regisseur Kathryn Bigelow heeft veel kritiek gekregen op haar film Zero Dark Thirty. In de film zouden kritiekloos martelscènes in beeld worden gebracht. Iets dat vooraanstaande Amerikaanse politici al een schande vonden voordat ze ook maar één seconde van de film hadden gezien. Want wat moeten ‘ze’ in het buitenland wel niet van ‘ons’ denken? Mooi dat vandaag de dag, nadat de wereld is blootgesteld aan de martelporno van filmseries als Saw en Hostel, er woede kan ontstaan over het in beeld brengen van martelingen. Maar goed, bij die horrorfilms kon je het nog op de wansmaak van de makers gooien, Zero Dark Thirty pretendeert op feiten gebaseerd te zijn. Maar juist dan kan het toch niet als een verrassing komen dat in de jacht op Osama Bin Laden alles geoorloofd werd geacht. Een hele generatie kan bij het horen van namen als Abu Ghraib en Gitmo de beelden van gevangenen die vernederd en gemarteld worden voor de geest halen. Om dan te beweren dat een filmmaakster ze niet in beeld mag brengen of vooruit, ze mag dit wel, maar moet tevens benadrukken dat ze het verafschuwt, is hypocriet.

De martelscènes in Zero Dark Thirty zijn niet fijnzinnig. En Bigelow brengt die neutraal in beeld, ook al kijkt hoofdpersoon Maya af en toe met afgrijzen toe. Tegelijkertijd wordt het geweld nergens verlekkerd en wie goed oplet ziet donders goed dat de CIA geen informatie bij de gevangenen weet los te peuteren door middel van marteling. Het slechtste dat je erover kan zeggen is dat marteling een noodzakelijk kwaad is. Dat mag je verwerpelijk vinden, maar misschien is het wel de realiteit. Oorlogsvoering is smerig werk, daar is niets romantisch aan.

Het knappe van The Hurt Locker, Bigelows vorige film, is dat ze daarin speelt met typische Hollywood conventies. De gouden filmregel is dat de hoofdpersoon een ontwikkeling doormaakt. Hij leert van z’n fouten en aan het einde van de film is hij, door schade en schande wijs geworden, Een Beter Mensch. Je kan veel van The Hurt Locker zeggen, maar de hoofdpersoon is er niet beter op geworden. Sterker nog, hij keert terug naar het front. Als die film al een boodschap uitdraagt, dan is het dat de mens gedoemd is telkens opnieuw dezelfde fouten te maken. En, ook al zo opvallend, Bigelow kiest er in The Hurt Locker voor om apart vijf of zes operaties waarbij een bom ontmanteld moet worden in beeld te brengen. Elke ontmanteling wordt aangekondigd door een tijdsaanduiding, van wat er tussenin gebeurt, zie je niets. Het geeft de film een zakelijke, onderkoelde sfeer.

De stijl van alles sec registreren heeft Bigelow gehandhaafd voor Zero Dark Thirty. Gelukkig maar; ik wil geen film zien waarin me duidelijk wordt gemaakt wat ik moet vinden. Dat is infantiel en een onderschatting van de kijker. Vanaf het begin van de film, als het beeld op zwart blijft en je enkel telefoongesprekken hoort van mensen die vastzitten in het World Trade Center, ben je bij de les. Dat moet je overigens ook zijn, want de vaktermen vliegen in het rond. Het bracht The Guardian er toe om op hun site een lijst met jargon te plaatsen; even doorlezen voordat je naar de bioscoop gaat. En dat moet je zeker doen, want Zero Dark Thirty is 157 minuten topcinema. Bloedstollend spannend, ondanks dat je precies weet hoe het afloopt. De film heeft een geweldige hoofdrol van actrice Jessica Chastain als Maya, een vrouw die volledig geobsedeerd is door het vinden van Bin Laden. Maar wat Zero Dark Thirty nog beter in beeld brengt is wat voor een gigantisch internationaal spionagenetwerk de CIA heeft gebruikt om Bin Laden te vinden. Wie naar deze film gaat met het idee veel actiescènes te zien, komt bedrogen uit. Dit is een spionagethriller waarbij martelingen een rol spelen, maar dat doen omkoping en afluisterpraktijken ook.

Als je al kritiek kan hebben op de handelswijze van de Amerikanen, dan is het juist de uiteindelijke overval op Bin Ladens vesting in Abbottabad. Vrijwel in real time in beeld gebracht zie je hoe drie helikopters in een mum van tijd de woning overvallen, enkele vrouwen doodschieten, kinderen volledig overstuur raken en uiteindelijk Amerika’s staatsvijand nr. 1 koelbloedig om het leven wordt gebracht, om alvorens als dieven in de nacht te vertrekken een gecrashte helikopter op te blazen. Thank you and have a nice day, ruimt u zelf de troep even op? Het doet onwillekeurig denken aan Team America: World Police. Wordt hier de Geneefse Conventie niet overtreden?

Zo kan je wel meer op die laatste scènes van Zero Dark Thirty, hoe indrukwekkend ook, aanmerken. Als omwonenden een kijkje komen nemen, wordt ze in de lokale taal verzocht terug te gaan. Ze reageren niet. Pas als de Amerikaanse soldaat in het Engels roept dat ze terug moeten gaan omdat ze anders worden doodgeschoten, lopen ze terug. En de identificatie van het lijk van Bin Laden door Maya is zelfs lachwekkend. Alsof zij de aangewezen persoon is om te zeggen of dit nu wel of niet America’s most wanted man is.

Maar ook aan het einde, als Bin Laden is vermoord, is er geen sprake van triomfalisme. Eerder een droge opmerking van de ene soldaat tegen de andere: of ie zich wel realiseert wat ie zojuist heeft gedaan. En de juichende mensenmenigte die in werkelijkheid in Amerika op de been kwam nadat president Barack Obama bekend had gemaakt dat Bin Laden om het leven was gebracht, blijft in de film achterwege. Over een slechte indruk op de wereld maken gesproken; dat je blij bent dat Bin Laden dood is, soit. Maar om dan juichend de straat op te gaan en U S A! U S A! te scanderen heeft geen pas. Net zoals het van slechte smaak getuigt om tijdens de aftiteling van Zero Dark Thirty juichend in de bioscoop te gaan zitten, wat naar verluidt in sommige Amerikaanse bioscopen gebeurt. Dat soort nieuwsberichten zorgen voor een ernstigere deuk in de reputatie van de Verenigde Staten dan die enkele martelscènes in deze film.

Coole chick, die Maya. Echt m’n type. Ze draagt trouwens All Stars.

This entry was posted in Film and tagged , . Bookmark the permalink.