Grant Wood is de ultieme one hit wonder uit de kunstgeschiedenis. Er zijn veel kunstenaars die een kunstwerk hebben gemaakt dat alle andere werken uit een oeuvre overschaduwt; iedereen denkt bij Edvard Munch aan De Schreeuw, of bij Jasper Johns aan zijn Flag, maar tegelijkertijd hebben beide kunstenaars vele andere klassieke schilderijen gemaakt die in elk geval bij kunsthistorici zeer bekend zijn. Bij Wood is er vooral Dat Ene Schilderij, dat zelfs de meest cultuurvrezende Amerikaan zal herkennen.
American Gothic is zo vaak geciteerd in de populaire cultuur dat het met gemak het beroemdste Amerikaanse schilderij van de twintigste eeuw kan worden genoemd, of dan in elk geval van de Amerikaanse figuratieve schilderkunst. Die bekendheid gaat ver, tot foto’s voor het op het schilderij afgebeelde huis in Eldon, Iowa, aan toe. En het werk is vaak geparodieerd, heel vaak zelfs; in Beavis & Butthead, The Simpsons, Spongebob Squarepants en talloze andere populaire media is aan American Gothic gerefereerd. Google op ‘American Gothic parody’ en je ziet wat ik bedoel.
Op mijn terugreis van Honolulu naar Nederland had ik een transit in Chicago van een dag. Dat was min of meer zo gepland, omdat ik graag even vanuit Chicago O’Hare naar het centrum van de stad wilde om Cloud Gate van Anish Kapoor te zien en om het Art Institute of Chicago te bezoeken. Het museum heeft een voortreffelijke collectie met zo’n beetje alle oude meesters, maar het heeft bovenal American Gothic. Dat wilde ik zien en daarin was ik zeker niet de enige; op de plattegrond van het museum staat exact aangegeven waar de meesterwerken uit de collectie van het Art Institute zich bevinden. In dat overzicht schitteren werken van El Greco, Claude Monet, Salvador Dalí en Vincent van Gogh maar ook: Grant Wood.
American Gothic hangt al sinds 1930 in het Art Institute of Chicago, toen Wood het inzond als onderdeel van een door het museum uitgeschreven wedstrijd. Het won niet (het werd derde), maar hij verdiende er wel driehonderd dollar mee – en vergaarde instant roem. De grap is dat de populariteit van het schilderij vooral samenhangt met de vooroordelen die bij de culturele elite leven over mensen van het Amerikaanse platteland: dit werk moest wel als satire bedoeld zijn, een verbeelding van de achterlijkheid van de mensen uit het achterland van Amerika, bolstaande van bekrompenheid en inteelt; die oude man met dat langwerpige, ingevallen gezicht, gekleed in een tuinbroek en met een hooivork in de hand en die veel te jonge vrouw, dat moest toch symbool staan voor een bijzonder ongezonde relatie. Die mening leek ook de kranten in z’n thuisstaat Iowa toegedaan; wie dacht Wood wel dat ie was om z’n eigen thuisstaat zo belachelijk te maken?
Maar Wood bedoelde het schilderij helemaal niet als pastiche. Hij had het geschilderd in een stijl afgekeken van de oude Vlaamse meesters, kennis die de schilder had opgedaan gedurende studiereizen door Europa tussen 1920 en 1926. Eenmaal terug in Amerika begon hij de waarden van Amerikaanse families in de Midwest meer en meer te waarderen. Waarden die hij wilde uitbeelden in schilderijen als American Gothic. Wood vond een huis in het dorpje Eldon in Iowa en bedacht zich hoe de mensen eruit zouden zien die zo’n huis zouden bewonen – daarmee ironisch genoeg juist uitgaande van z’n eigen vooroordelen:
“I imagined American Gothic people with their faces stretched out long to go with this American Gothic house.”
Gelukkig bleek Wood mensen te kennen die aan dat signalement voldeden: z’n zus Nan en de tandarts, Dr. Byron McKeeby. In de verbeelding van de schilder staat het echtpaar symbool voor overlevers. Voor mensen die ondanks alle tegenslagen zich hebben weten te handhaven in een moeilijke omgeving, in een streek die regelmatig worden getroffen door natuurrampen. Dat was althans de verklaring die Wood in interviews gaf, waarbij hij zichzelf presenteerde als de naïeve, eenvoudige boerenjongen, steevast gekleed in een tuinbroek. Toen echter meer en meer mensen uit de cultuurwereld het werk eerder als pastiche begonnen te beschouwen, was Nan er snel bij om dat verhaal bij te stellen. Hier stond geen echtpaar afgebeeld, maar een man en zijn dochter, een uitleg die Grant pas een jaar voor z’n dood in 1942 zou onderschrijven.
Terug in Nederland zocht ik naar andere schilderijen van Wood. Dat bleek een puzzel, want hoewel de man veel heeft geschilderd, is het werk van Wood vooral heel veel van hetzelfde. Het zijn schilderijen in een primitief ogende stijl, met afbeeldingen van het platteland van het Amerikaanse Midwest, met (al dan niet met sneeuw bedekte) velden of dorpjes, steevast met kleine huisjes en een kerk. Als er al een boodschap uit spreekt is het er een van een grote liefde voor de geborgenheid van Woods thuisstaat Iowa, en dan nog het meest voor Cedar Rapids, het stadje waar de schilder opgroeide. De dubbele bodem die American Gothic juist zo subliem had gemaakt ontbreekt.
Daarmee is het schilderij eigenlijk een briljante mislukking. Wood is er totaal niet in geslaagd om de door hem bedoelde boodschap over te brengen, maar juist daardoor is het zo beroemd geworden. Ook dat is ironie.
