De reden waarom ik ieder jaar een top-5 van mijn favoriete films maak en geen top-10 is simpel: ik zie in een jaar redelijk wat films in de bioscoop (gemiddeld een stuk of dertig), maar écht goede films, die ik graag vermeld in een jaaroverzicht, zitten daar zelden bij. Zo kan het dus gebeuren dat ik met veel pijn en moeite een lijst samenstel waarvan ik in werkelijkheid alleen de beste twee of drie echt de moeite waard vind. U raadt het al: 2013 was een jaar waarvan ik het liefste een top-10 hebben gemaakt. Ik heb zin noch tijd om van tien films korte beschrijvingen te maken, maar omdat ik elk jaar voor de Film van het Jaar verkiezing van de Azijnbode mijn persoonlijke favorieten doorgeef, mik ik die ook maar meteen op m’n blog. Met korte verantwoording.
10. Only God Forgives. Weinig plot, slechts een anderhalf durende, adrenaline verhogende geweldsorgie tegen de achtergrond van de meer seedy delen van Bangkok: een boksschool met te jonge jongetjes, seksclubs met te jonge meisjes en een corrupte politieagent met een voorliefde voor karaoke. Met een beetje fantasie kun je er een Griekse tragedie in zien. 9. Behind The Candelabra. Een amusant inkijkje in de glitter en glamour van de wereld van Liberace, met geweldige rollen voor Michael Douglas en Matt Damon. Ook hilarisch: Rob Lowe als plastisch chirurg. 8. Wadjda. Had eigenlijk de publieksprijs op het Filmfestival Rotterdam moeten winnen, maar na een hertelling ging die prijs naar Matterhorn. Belachelijk. Het verhaal in deze film – de eerste Saoedi-Arabische film ooit – is vrij conventioneel, maar dat maakt de film net zo lieflijk. 7. Spring Breakers. ‘Dit is de slechtste film die ik ooit heb gezien. Niet naartoe gaan,’ zei een collega. Dat klonk als een aanbeveling. Harmony Korine’s film kan je omschrijven als een subversieve gangstafilm. Of niet? Met James Franco in een bizarre hoofdrol. 6. The Bling Ring. ‘I wanna rob,’ zegt een van de hoofdpersonen verveeld in deze nieuwste film van Sophia Coppola. Het is de minste in haar oeuvre. Het bestaan van de tieners die voor de lol inbreken bij beroemdheden is zó leeg dat zelfs een film van anderhalf uur nog als lang voelt – hoe vaak kun je tieners een walk-in closet in laten lopen en een verraste reactie krijgen – en het is niet duidelijk wat Coppola nou wilde maken: een moderne zedenschets of een drama? Bonuspunten voor de soundtrack, die is zoals altijd bij Coppola geweldig.
5. Borgman (Alex van Warmerdam)
Publiciteit te over in 2013 voor de nieuwste film van Alex van Warmerdam. Met dank aan de organisatie van het filmfestival van Cannes, dat Borgman selecteerde voor de competitie voor de Gouden Palm, de eerste Nederlandse film die die eer ten deel viel sinds Mariken in 1975. Borgman won niet, maar (zo gaat de mare) als het aan jurylid Nicole Kidman had gelegen had Van Warmerdam de Gouden Palm gewonnen. Borgman is een geweldige film. Een horrorfilm, maar dan op z’n Van Warmerdams: absurdistisch, humoristisch met – voor Nederlandse begrippen uniek – scherpe dialogen (de conversatie tussen moeder en dochter over een knuffelbeer is nu al klassiek). Het is lastig uit te leggen waar Borgman over gaat. Is het een zedenschets over rijk versus arm? Over hoe met buitenstaanders wordt omgesprongen? Of is het een horrorfilm, waarbij de slechteriken simpelweg iets meer eer van hun werk hebben dan als ze er plat op los zouden moorden? En begint Borgman bij het einde, of eindigt de film bij het begin? Hoe dan ook, een paar weken nadat ik de film had gezien had ik het plot nog altijd niet uitgeplozen. Wat nog het dichtste in de buurt komt, is een groteske variant op (horror)filmklassiekers Invasion of the Body Snatchers en, wat aardser, Funny Games. Borgman is een Nederlandse film die ik graag nog eens wil zien. Dat is een unicum.
4. Inside Llewyn Davis (Joel & Ethan Coen)
De muziekhistorie zit vol met mensen die kapitale blunders hebben gemaakt. Die besluiten af te zien van de royalty’s van een plaat omdat ze denken dat er toch geen exemplaren van verkocht zullen worden, een plaat die later een bestseller wordt; of die het aanbod afslaan om mee te doen aan een, later uiterst succesvol gebleken, zangtrio. Llewyn Davis, folkzanger te Greenwich Village in 1961, is zo’n man. De broertjes Coen hebben een zwak voor losers, zie Larry Gopnik uit het onvolprezen A Serious Man. Eigenlijk is Inside Llewyn Davis het tegenovergestelde van die film: waar in A Serious Man de hoofdpersoon probeert goed te doen om constant te worden neergesabeld door mensen in z’n omgeving, een levensweg die verwordt tot een queeste naar een antwoord op de vraag ‘waarom?’, roept Davis de ellende grotendeels over zichzelf af. Hij ziet zichzelf als de superieure folkzanger, het miskende talent dat aan alle kanten wordt ingehaald door poseurs (tegelijkertijd kan iemand die zoveel moeite doet voor kat Ulysses niet slecht zijn). Dat levert een zwartgallige film op, met geweldige muziek en venijnige dialogen waar de broers Coen patent op hebben. ‘Het is eigenlijk geen leuke film,’ schreef NRC Handelsblad in een lyrische recensie. Ze hebben gelijk, maar dat maakt het niet een minder goede film.
3. La Grande Bellezza (Paolo Sorrentino)
Tegen het einde van La Grande Bellezza loopt hoofdpersoon Jep Gambardella, journalist en schrijver te Rome, op een expositie waar duizenden foto’s hangen van een kunstenaar. Ik zal niet meer vertellen over die scène omdat het de meest ontroerende van de hele film is, de scène die me echt raakte. Dat juist die enkele minuten zo bij me binnenkomen, ligt aan de rest van de bijna tweeëneenhalf uur durende film. Vooral de eerste vijftien minuten heb ik verdwaasd naar het scherm zitten staren. Dat eerste kwartier beslaat een registratie van een uitbundig, ronduit ordinair feest in een Romeins appartement met uitzicht op het Colosseum. Er is veel, maar tegelijkertijd niets te zien. En zo gaat dat de hele film door, een paar uitzonderingen daargelaten waar je als kijker een glimp van de grote schoonheid te zien krijgt. Volgens de blurb gaat La Grande Bellezza over een man die een boek wil schrijven. ‘Het is nogal een nihilistische film,’ zei een vriend van me. Behoorlijk; onder al het uiterlijk vertoon van de hoofdpersonen gaat verontrustend weinig diepgang schuil. La Grande Bellezza is een film over façades, de schijn ophouden en over de tijd.
2. Gravity (Alfonso Cuarón)
In space no one can hear you scream. Het is de beste tagline uit de filmgeschiedenis. De zin spookte geregeld door mijn hoofd gedurende het anderhalf uur durende Gravity. Je zou kunnen zeggen dat ik Gravity heb gezien, maar daarmee doe ik geen recht aan regisseur Alfonso Cuaróns klasse. Je kunt beter zeggen dat ik de film heb ondergaan. Negentig minuten lang voelde ik intens mee met de twee hoofdpersonen. Gravity was een hype, mede door de lovende woorden van wetenschappers die onderschreven dat het scenario van de film in werkelijkheid ook zou kunnen gebeuren. Het gevolg was dat de film onmiddellijk binnenstebuiten werd gekeerd, op zoek naar wetenschappelijke onjuistheden; falsificatie is de levensader van de wetenschap. En inderdaad, er bleken wat details niet te kloppen. Een kniesoor die daar op let, de lof voor Cuarón is terecht. En anders wel voor Sandra Bullock, waarvan ik nooit had gedacht dat ze het in zich had om zo’n goede, Oscarwaardige, prestatie af te leveren. Dat ik het zelfs geen bezwaar vind dat het verhaal in Gravity flinterdun is, een manco waarvoor ik Life of Pi en Avatar op de schroothoop van overschatte prullen heb gegooid, zegt iets over de kwaliteiten van Cuarón. En Bullock.
1. Zero Dark Thirty (Kathryn Bigelow)
Wat The Hurt Locker zo goed maakt, is dat Kathryn Bigelow in die film speelt met de conventies van Hollywood. Het heeft niet de standaardformule die je op alle Hollywoodfilms kunt loslaten en toch werkt het. Zero Dark Thiry heeft een meer doorsnee structuur en bovenal een herkenbaar thema: de jacht op Osama Bin Laden. Er bestaat geen gerechtigheid, anders had ook Zero Dark Thirty een paar Oscars in de wacht gesleept. Maar bij The Academy houden ze niet van omstreden films. Ze kiezen liever voor een veilige film als Argo, een film waarin Hollywood zichzelf op de borst klopt over hoe geweldig Hollywood is. Leuk, maar nogal overschat. Dat Zero Dark Thiry überhaupt omstreden is, is lachwekkend. Maar dat krijg je, als je een verhaal niet voorkauwt maar sec, in documentaire-achtige stijl, de tien jaar durende zoektocht naar Bin Laden registreert – inclusief de martelmethodes, de corruptie en de in real time gefilmde belegering op Bin Ladens compound in Abbottabad. Door die stijl is Zero Dark Thirty zoveel meer dan een spionagethriller. Eigenlijk is het een als blockbuster vermomde film over moraliteit. Geen wonder dat de film verkeerd werd begrepen.