Film 2014

Cultuursnobisme is niet voorbehouden aan muziekjournalisten. Bij de bekendmaking dat de Nederlandse filmjournalisten Boyhood met een straatlengte voorsprong op de nr. 2 tot beste film van 2014 hadden gekozen, merkte de organisatie fijntjes op dat een groot deel van de journalisten de film uitdrukkelijk níet in hun top-3 had gezet: ze vonden Boyhood nogal overschat. Overschat. Dat is het toverwoord voor elke succesvolle film. Kijk op IMDB bij de threads en er staat standaard een opmerking van iemand die vindt dat de film in kwestie overschat is. Natuurlijk is er wel wat op Boyhood aan te merken, het is zeker geen perfecte film. Tegelijkertijd was er geen film die me zo wist te verrassen en ontroeren als Boyhood, ondanks die minpunten.

Enfin, er was dit jaar veel meer moois. Helaas heb ik niet alles kunnen zien. Ik had graag nog Leviathan, Locke en Nightcrawler willen zien, maar ik heb noodgedwongen wat films aan me voorbij moeten laten gaan. Het Natlab is een mooie nieuwe locatie voor Plaza Futura, maar films draaien er soms erg kort. Met een druk quiz- en sportschema mis je derhalve wel eens iets. Ik geef ze nog wel een kans op dvd. Niettemin, dit is mijn voorlopige eindejaarslijstje. Doe er je voordeel mee: Boyhood en Whiplash draaien nog in de filmtheaters. Gaat dat zien.

5. A Most Wanted Man (Anton Corbijn)

Ik heb vooralsnog één film met Robin Williams gezien. Awakenings, en dat moet zo’n twintig jaar geleden zijn. Het is niet dat ik denk dat Williams niet kan acteren (al kan ik er weinig over zeggen), het ligt er eerder aan dat de genres van kinderfilms en zoetsappige Hollywoodfilms waar Williams in grossierde me niet zo liggen. Daarnaast, Williams heeft in weinig films gespeeld. Van Philip Seymour Hoffman heb ik tien films gezien en zijn optredens waren altijd weergaloos. Toegegeven, hij heeft veel meer gemaakt dan Williams.

Goed. A Most Wanted Man ging ik zien omdat het de laatste film van Hoffman was, z’n bijrol in The Hunger Games buiten beschouwing gelaten. En omdat het de nieuwste van Anton Corbijn is. Dat laatste hoeft niet per se een aanbeveling te zijn. Zijn eerste twee speelfilms Control en The American vind ik vooral vanwege de beelden erg mooi, maar ook kil. Van Corbijn de Fotograaf wordt gezegd dat hij calvinistisch is. Dit geldt ook voor Corbijn de Regisseur. A Most Wanted Man is een aangename verrassing. Het verhaal van John le Carré is een uitstekende basis en wat de film zo sterk maakt is dat Corbijn nu eens laat zien dat spionage niet bestaat uit ontploffingen, achtervolgingen en schietpartijen. Het gaat om minutieus gespeur op de vierkante millimeter, nachtenlang wachten op een misstap van een verdachte en geruzie met meerderen. Het is niet moeilijk om in Hoffmans laatste optreden een teken van een aangekondigde dood te zien; zijn karakter Günther Bachmann rookt en zuipt als een ketter en haalt geregeld nachten door. Niet bepaald het recept voor een lang en gezond leven.

4. Under The Skin (Jonathan Glazer)

Je kunt Under The Skin best de Borgman van 2014 noemen. Dat bedoel ik positief. Net als Borgman is Under The Skin een film die raadselachtig begint, maar gaandeweg steeds vreemder wordt. Het verhaal klinkt obligaat: een alien landt op aarde en vermoordt mannen om te overleven, daarbij geholpen door een mysterieuze motorrijder. De uitvoering is akelig. De openingsscène, een animatie waarbij een oog in elkaar wordt gezet, daarbij ondersteund door geluidsopnames die actrice Scarlett Johansson maakte om haar stem te testen, is indrukwekkend. De rest van de film lokt de alien, vermomd als jongedame, argeloze mannen mee naar haar woning. Het slimme van Under The Skin is dat de door een vermomde Johansson opgepikte mannen niet wisten dat ze in een speelfilm zaten. Pas na afloop werd ze om toestemming gevraagd. Het werkt wonderwel en al verklaarde regisseur Jonathan Glazer dat daardoor een aantal geweldige scènes niet gebruikt kon worden, het resultaat is heel bijzonder. De tweede helft van de film is minder geslaagd, maar Under The Skin heeft een paar van de meest griezelige scènes van 2014; ik zal het moment dat je te zien krijgt wat er daadwerkelijk met de mannen gebeurt nadat ze door Johansson zijn meegelokt niet licht vergeten.

3. Whiplash (Damien Chazelle)

Whiplash wordt een drama genoemd. Ik zou het liever een thriller willen noemen. Een strijd tussen het aanvankelijk bleue, verlegen jongetje Andrew Neiman die koste wat het kost de beste jazzdrummer wil worden en jazzdocent Terence Fletcher: your music teacher from hell. Die laatste is de ultieme good cop/bad cop, uitentreuren vergeleken met de drill instructor uit Stanley Kubricks Full Metal Jacket. Ik vind Fletcher enger. Hij is voorspelbaar in z’n onvoorspelbaarheid: als Neiman aan het begin van de film iets persoonlijks aan Fletcher vertelt, dan weet je als kijker dat het vroeg of laat tegen ‘m wordt gebruikt. Whiplash deelt wat DNA met Darren Aronofsky’s Black Swan, maar veel meer dan die film is dit een 106 minuten durende strijd tussen twee ego’s. Daarmee heeft het meer weg van Bordewijks Karakter. Fletcher (Dreverhaven) speelt schaamteloos op de man, schuwt zelfs fysiek geweld niet en Neiman ontpopt zich tot een moderne Katadreuffe: een obsessieve, monomane leerling die zichzelf alle pleziertjes ontzegt en zelfs het leuke meisje in een hartverscheurend pijnlijke dialoog dumpt. Het hoogtepunt is de minutenlange titanenstrijd aan het slot van de film.

2. The Grand Budapest Hotel (Wes Anderson)

Het heeft een paar films geduurd, maar Wes Anderson heeft zich in een unieke positie gemanoeuvreerd. Wat de regisseur maakt is auteurscinema, maar hij weet daarmee ook een groot publiek aan te spreken. Er is maar een handjevol Amerikaanse regisseurs die zich op die status kunnen beroepen. Dat The Grand Budapest Hotel een Brits-Duitse co-productie is, wat suggereert dat het Anderson moeite heeft gekost om de productie rond te krijgen, klinkt met het recente succes van Moonrise Kingdom en The Fantastic Mr. Fox dan ook absurd. The Grand Budapest Hotel is echter een in en in Europees verhaal. Dat is op de eerste plaats het verhaal van Mr. Gustave (een Oscarwaardige rol voor Ralph Fiennes), de man die The Grand Budapest Hotel bestiert en door z’n iets te innige banden met de gasten in de problemen komt. Daaronder zit een diepere laag, die van het Europa tijdens het interbellum, als het dunne laagje beschaving afbladdert en nationalisme en xenofobie de overhand krijgen. Die tweede laag ontbrak in eerdere films van Anderson en geeft de film juist z’n meerwaarde. Maar afgezien van die serieuze ondertoon is The Grand Budapest Hotel een enorm geestige film met een sterrencast, en een faux-renaissancistisch schilderij in de hoofdrol.

1. Boyhood (Richard Linklater)

Hier kan ik niet omheen. En toch, dat lag aanvankelijk niet voor de hand. Ik vond Richard Linklaters vorige film Before Midnight onuitstaanbaar. Toch was ik geïntrigeerd door het idee achter Boyhood: volg een jongen en z’n familie (letterlijk) twaalf jaar lang, van z’n zesde tot z’n achttiende levensjaar, met dezelfde acteurs en bar weinig structuur. Het kabbelt tweeëneenhalf uur lang voort. Dat is het zo’n beetje. Maar het is meer. Zoveel meer dan in een alinea valt samen te vatten. Je leeft als kijker intens mee met hoofdpersoon Mason Jr. en z’n familie, herkent dingen uit je eigen jeugd, je ziet de gevaren en de kans dat door een foute beslissing het leven een foute wending kan nemen, maar kijkt ook met de geruststellende gedachte dat Linklater een vakkundig genoeg regisseur is om het verhaal nergens te laten ontsporen. Hij laat zien dat opgroeien, en de zaken die je je herinnert, in de kleine dingen zit. Het gaat niet om het moment waarop tegen de wil van de hoofdpersoon z’n haar wordt geknipt, maar om de scène erna, als Mason Jr. op school komt en hij via-via een briefje krijgt toegespeeld van een meisje in de klas met de tekst ‘I like your hair’. De film heeft veel van dit soort scènes. Door die fragmentarische opbouw zit Boyhood vol met losse eindjes. Personages komen en gaan, maar dat mag. Dat moet zelfs; het leven heeft nu eenmaal losse eindjes. En het werkt; die ene keer dat een personage in de film wél ineens terugkeert doet het zelfs pijnlijk geforceerd aan. Wat ik al schreef, Boyhood is niet zonder fouten. Maar in wat het wel levert, is de film subliem.