Geïnstitutionaliseerd leed

Dinsdag waren Job Smeets en Nynke Tynagel van Studio Job te gast bij De Wereld Draait Door. Een ‘wereldwijd vermaard’ ontwerpbureau met ontwerpen voor Lady Gaga, Bulgari, Victor & Rolf, etc. En zoals dat bij wereldwijd vermaarde duo’s gaat ook een tikkeltje omstreden. In het programma lieten ze een eethoek zien die was opgebouwd uit kattenskeletten met stoelen die per stuk tachtig kilo wegen. ‘Dus als oma die achteruit wil schuiven, breekt ze gelijk haar heup,’ vertelde Smeets lachend.

Gisteravond was Smeets weer te gast bij De Wereld Draait Door. Dit keer alleen, wat de verhoudingen aan de tafel meteen geen goed deed (of Tynagel niet kon of niet mócht komen van de redactie is mij onduidelijk, maar het had de dynamiek in de ‘discussie’ wel danig veranderd). Omdat, zo vertelde Matthijs van Nieuwkerk handenwrijvend, na de vorige uitzending Twitter en alle sociale media waren ontploft. En daarom moest de discussie dus worden voortgezet, met nu als extra gast Tracy Metz, cultuurcritica van NRC Handelsblad. Ik was eerst nog zo naïef geweest te denken dat Nederland massaal verontwaardigd was geweest over de tafel van kattenskeletten maar nee, het was nog veel erger. Het ging over een tafelkleed waarop de ontwerpers een concentratiekamp hadden getekend. En een ander ontwerp, dat een verzamelaar had laten maken van een hekwerk dat nadrukkelijk refereert aan Buchenwald en dat, aldus Van Nieuwkerk, ‘aan de openbare weg komt te liggen.’

Nu, dat lag toch iets genuanceerder, zei Smeets, het hek komt aan het uiteinde van een privéweg te liggen. Niettemin was het voor Van Nieuwkerk reden om zich nu op te werpen als Het Geweten van Nederland. Hij had de gast helemaal niet terug uitgenodigd om over dit onderwerp te discussiëren, maar om zich nu, met medestand van half Verontwaardigd Nederland, op te werpen als groot-inquisiteur. Waar Smeets het vandaan haalde om een symbool van de holocaust te gebruiken voor een ontwerp? En Metz deed er nog een schepje bovenop: waarom moest ‘het laatste taboe dat Nederland kent’ zonodig door het slijk worden gehaald? Of de holocaust Het Laatste Taboe zou zijn vind ik nogal een twijfelachtige stelling (ik zag een week eerder in De Wereld Draait Door nog een fragment waarin Theo Maassen grappen maakte over Adolf Hitler), ik kan me nog wel een paar andere taboes voorstellen. Een kunstwerk met foto’s van blote kleine kindjes had vermoedelijk ook héél veel losgemaakt, al is dat ongetwijfeld niet zo erg als het geïnstitutionaliseerde leed dat de holocaust inmiddels geworden is.

Het meest smakeloze was nog dat Van Nieuwkerk expliciet aan Felix Rottenberg, te gast om over een ander onderwerp te komen praten, vroeg wat hij van het hekwerk vond. ‘Ik vraag het je omdat je joods bent,’ voegde de presentator er fijntjes aan toe. Natuurlijk wilde Rottenberg nog wel even extra zout in de wonden strooien. Of de kunstenaar er wel bij stil had gestaan wat dit deed met een overlevende van Buchenwald, als die met dit hekwerk geconfronteerd zou worden. En of Smeets zich wel had verplaatst in deze overlevende. Smeets wierp tegen dat hij zich ook niet verplaatst in een slachtoffer van een auto-ongeluk, maar z’n verweer werd al meteen onderbroken door Rottenberg. Die wilde niet in discussie, die wilde even mee erop inhakken dat Dit Niet Deugt. Het enige valide argument dat tijdens deze discussie (die dus geen discussie was) werd opgebracht, kwam van Metz. Die vond dat Studio Job beter kan en zich niet moet verlagen tot zo’n makkelijke provocatie.

Maar zelfs dat kan je de ontwerpers niet verwijten. Mensen laten zich nu eenmaal makkelijk provoceren, zo bleek maar weer. Het is fijn om verontwaardigd te zijn op sociale media, om even te laten zien hoe gewetensvol we zelf zijn. Kijk, je kan het er over hebben of het allemaal mooi is. Of smaakvol. Maar, en dat is misschien nog wel aardiger als onderwerp voor een discussie, of een kunstwerk al dan niet omstreden is, ligt geheel aan de kijker. Een kunstwerk an sich kan nooit ‘algemeen’ omstreden zijn. Het kan omstreden worden gevonden door sommige kijkers. Als ik een schilderij zie dat bestaat uit één groot groen vlak dan kan ik dat mooi vinden. Of lelijk. Of onzinnig. Of ‘geen kunst.’ Je kan zelfs discussiëren over de vraag of het wel ‘groen’ is. Dan wordt een discussie pas interessant, niet dit prijsschieten op een kunstenaar.

Begrijp me goed, De Wereld Draait Door is nog altijd tien keer beter dan die twee nitwits die elke doordeweekse avond om 23.00 uur op Nederland 1 proberen journalistiek te bedrijven, maar Van Nieuwkerk zou toch beter moeten kunnen dan dit. Over makkelijk scoren gesproken.