Deze maand deed ik op Twitter aan November Nineties. Elke dag postte ik een favoriete videoclip uit de jaren negentig met een korte toelichting waarom die clip me bij is gebleven. Veel film- en muziekliefhebbers vinden de jaren tachtig het gouden tijdperk van de videoclip, maar daar ben ik het niet mee eens. Natuurlijk, in de jaren tachtig is veel moois gemaakt. Maar goede videoclips maken was voorbehouden aan de grote namen: Michael Jackson, Madonna, Duran Duran. Met name de alternatieve muziekscene kwam er bekaaid vanaf.
Waarom clips in de jaren negentig zoveel beter werden heeft volgens mij twee redenen. Allereerst drong het na het succes van Smells Like Teen Spirit tot de grote platenbonzen door dat je aan alternatieve muziek goed kon verdienen. Hierdoor kwam voor artiesten in de alternatieve scene meer geld beschikbaar om clips op te nemen. En waar popartiesten liever voor een standaard videoclip gingen, beschouwden alternatieve acts de muziekvideo als kunstvorm. Regisseurs als Chris Cunningham, Mark Romanek, Roman Coppola, Michel Gondry, Jonathan Glazer, Anton Corbijn, Spike Jonze en Sophie Muller hebben allemaal goede videoclips gemaakt, waarna ze later in hun carrière vaak de overstap naar de filmwereld hebben gemaakt.
Een tweede reden is dat de computertechnologie een vlucht nam in de loop van de jaren negentig. Videoclips maken werd goedkoper, maar ook de kwaliteit ging omhoog. Kijk maar eens naar de knappe computeranimaties van Cunningham in Aphex Twins Windowlicker of Björks All Is Full Of Love, en vergelijk dat met de Claymation van Three Little Pigs van Green Jellÿ.
Bovenal speelt mee dat ik een kind van de jaren negentig ben. Ik ben opgegroeid met MTV en doordat de radio bij ons thuis niet veel aanstond, kende ik veel liedjes alleen van de videoclips (om aan te geven hoe dat je beeld vertekent: van de liedjes in de top-10 van m’n lijst hebben er maar vier in de Nederlandse Top 40 gestaan, waarvan slechts eentje in de top-10). Eerst was dat de dagprogrammering, maar toen ik een eigen TV op m’n slaapkamer had, keek ik twee keer in de week tot ver in de nacht naar Alternative Nation op MTV. Paranoid Android van Radiohead, Too Many DJ’s van Soulwax en Revolution 909 van Daft Punk waren daar vaste prik; stuk voor stuk klassiekers.
Waar ik in deze lijst voor heb gekozen zijn die dertig clips die op een bepaalde manier opvielen. Originele concepten, verrassende beelden, clips die de tand des tijds (meestal) hebben doorstaan, of iconisch zijn voor de jaren negentig. De top-10 staat buiten kijf, daaronder heb ik gekeken naar welke clips het decennium het beste weergeven. Daarbij heb ik maximaal één clip per act gekozen, ook al grossierden met name Massive Attack, Daft Punk, Radiohead, Fatboy Slim, George Michael en Björk in knappe clips. Daardoor is er meer ruimte voor ander moois. En zelfs dan nog ontbreken enkele favorieten.
30. 2Pac ft. Snoop Dogg – California Love (1995)
Hype Williams is de grote man van de hiphopvideo. Goedgemaakt, maar na verloop van tijd wel clichématig met weer grote auto’s en schaarsgeklede vrouwen. In het begin van z’n carrière was hij iets creatiever en zette hij in California Love een door Mad Max geïnspireerde dystopie neer. Het idee kwam van Jada Pinkett Smith. Het leukste zijn de cameo’s; George Clinton als leider van de bende die de opnamemetertjes in het rood schreeuwt en acteur Chris Tucker. What’s there not to like?
29. Unsane – Scrape (1995)
Wie niet rijk is, moet slim zijn. De noiserockers van Unsane lieten voor 169 dollar een videoclip maken die vrijwel volledig bestaat uit skateboardongelukken, met tussendoor zo’n zes seconden aan live footage. MTV pikte de clip op en draaide ‘m tussen het iets duurdere werk van Janet Jackson en Duran Duran. Beperkt budget, maximaal resultaat. Missie geslaagd. Dat de muziek van Unsane uitermate geschikt is voor skaters bleek later, toen hun song Committed werd gebruikt in het computerspel Tony Hawk’s Pro Skater.
28. Shakespear’s Sister – Stay (1992)
Shakespear’s Sister kwam voort uit Bananarama, de bandnaam is een verwijzing naar een single van The Smiths met dezelfde titel. In Stay vechten zangeressen Siobhan Fahey en Marcella Detroit met elkaar om het leven van een jonge adonis (die wel wat weg heeft van Robert Pattinson). Gothic melodrama in het kwadraat dat non-stop op MTV was te zien. Het stond dan ook acht weken op nr. 1 in de Britse Top 40. Stay is een vroeg werkje van Sophie Muller, de grande dame van de videoclip. Ze heeft honderden clips gemaakt.
27. Green Jellÿ – Three Little Pigs (1992)
Niets schreeuwt zo nineties als klei-animatie en dus maakte Green Jellÿ bij hun hit Three Little Pigs (niet te verwarren met De 3 Biggetjes van K3) een verrassend gewelddadige en bloederige ‘Claymation’ clip. Die clip was het unique selling point, want bij de eerste release was de single in Amerika alleen als video verkrijgbaar. Dankzij die clip kwam het zelfs tot nr. 15 in de Nederlandse Top 40. Goed feitje: de toch zeer respectabele Maynard James Keenan van Tool verzorgde de stem van één van de varkentjes.
26. Enigma – Return To Innocence (1994)
Michael Cretu, het brein achter Enigma, deed z’n naam eer aan en trad niet op in z’n eigen videoclips. In plaats daarvan is de hoofdrol in Return To Innocence weggelegd voor een oude man die z’n leven achterstevoren aan ‘m voorbij ziet trekken. Het einde is het begin is het einde, of zoiets. Kitsch (een eenhoorn, really?) maar goed gemaakt. Geregisseerd door Julien Temple, die voor de Sex Pistols The Great Rock and Roll Swindle maakte, evenals legendarische filmflop Absolute Beginners.
25. Soulwax – Too Many DJ’s (1998)
Kan niet anders of DJ Jos weet een puik feestje neer te zetten. En anders z’n bril wel. DJ Loveboat gaat ook lekker los op z’n plaatjes. En wat te denken van DJ Cees van Hees (goed shirt)? Ze zijn allemaal te boeken, net als de (te) vele andere DJ’s in deze olijke clip van Soulwax. De broertjes Dewaele zagen de ironie van de titel in en noemden hun DJ-act 2 Many DJ’s. Vaste prik in Alternative Nation en @lter8, m’n favoriete programma’s op MTV en TMF.
24. Sparks – When Do I Get To Sing ‘My Way’ (1994)
Sparks bestaat uit de broers Ron en Russell Mael, dus dat ze in de videoclip bij When Do I Get To Sing ‘My Way’ rivaliserende broers zouden spelen lag voor de hand. Sophie Muller, we kwamen haar al op nr. 28 tegen, koos de vorm van een zwart-wit drama in jarenveertigstijl, compleet met ronkende aankondigingen (Two brothers torn apart by ambition!!!). De strijd tussen de broers heeft nog het meest weg van een mannelijke variant van de jarenlange vete tussen Joan Fontaine en Olivia De Havilland.
23. Sinéad O’Connor – Nothing Compares 2 U (1990)
Geen beeld zo iconisch voor de vroege jaren negentig als Sinéad O’Connor met kort piekhaar die al haar woede en verdriet er in vijf minuten uitgooit. Tussendoor zitten fragmenten van de zangeres die door een park in Parijs loopt. Het was nog sterker geweest als we ruim vijf minuten lang alleen maar in het gezicht van O’Connor hadden gekeken, maar zelfs Van Kooten en De Bie besteedden in Keek op de Week aandacht aan de clip en, vooral, De Traan. Dan tel je mee. Geregisseerd door John Maybury, die ook (heel erg eighties) Buffalo Stance van Neneh Cherry maakte.
22. George Michael – Outside (1998)
George Michael had seks met een undercoveragent in een openbaar toilet en een schandaal was geboren. Michael was uit de kast, of hij wilde of niet. De zanger nam wraak met de single Outside. De tekst is sardonisch, in de videoclip gaan alle remmen los. Michael (die eerder in de jaren negentig al topclips maakte bij Freedom! 90 en Too Funky) staat in politieuniform, met leren handschoenen en een wapenstok te dansen in een toilet dat in een handomdraai verandert in een discotheek. De zanger was out and proud en gaf er geen fuck meer om. Keep on funking.
21. Soul Asylum – Runaway Train (1993)
Ik was als kind een enorme piekeraar. Dat je als kind zomaar kon verdwijnen, zoals bleek uit de videoclip bij Runaway Train, maakte m’n zorgen niet bepaald minder. Ik kon maar het beste binnenblijven, met een boek op de bank. Het idee van Soul Asylum om in een videoclip aandacht te vragen voor vermiste kinderen was nobel en heeft nut gehad: van de 36 gevallen zijn 26 kinderen teruggevonden. De afloop was niet altijd positief. Twee kinderen bleken vermoord, een ander was gevlucht voor een moeilijke thuissituatie.
20. Depeche Mode – Enjoy The Silence (1990)
Anton Corbijn zei ooit alleen met bands en artiesten te werken die hij goed vindt. Dan heeft hij smaak, met werk voor Nirvana, Roxette en Metallica op z’n palmares. En deze clip van Depeche Mode, waarin Dave Gahan als een mistroostige Le Petit Prince, met strandstoel onder z’n arm, door Europa struint. Het valt niet mee prins zonder onderdanen te zijn. Achttien jaar later maakte Corbijn een sequel voor Viva la Vida van Coldplay. Chris Martin struint nu met een schilderij onder z’n arm door Den Haag. De prins is danig aan lager wal geraakt.
19. Daft Punk – Revolution 909 (1998)
Alle vroege clips van Daft Punk (Burnin, Around The World, Da Funk) zijn briljant, maar ik kies voor Revolution 909. Een illegaal housefeest wordt door de politie ontruimd. Er volgen arrestaties, maar één meisje weet te ontkomen doordat ze is afgeleid door een vlek tomatensaus op het shirt van de politieagent. Hoe kwam die vlek daar? Een goed idee slim uitgewerkt, inclusief recept voor tomatensaus. Geregisseerd door Roman Coppola, zoon van (en broer van). Hij maakte ook clips voor Green Day, Moby en The Presidents of the United States of America.
18. R.E.M. – Drive (1992)
R.E.M. heeft veel mooie clips gemaakt, maar Drive is mijn favoriet. Die verstilde slow-motion zwart-wit beelden, het crowdsurfen van Michael Stipe, de kolkende mensenmassa (waar een jonge Adam Scott zich in schuilhoudt), die elektrische gitaarriff op 2 minuut 02, het tegenlicht, de gitarist die wordt natgespoten met een brandslang. Dat alles maakte een liveconcert in mijn belevenis een mythische ervaring. Dit wilde ik meemaken. Ik wilde ook zo cool zijn.
17. Aerosmith – Crazy (1994)
Dat oude rockers in videoclips geen platen verkopen wist Steven Tyler best. Maar hij had wel een knappe dochter met acteerambities, dus na twee videoclips (Amazing en Cryin’) met alleen Alicia Silverstone als lekker hapje, kreeg zij hulp van Stevens dochter Liv. Het resultaat is een roadmovie à la Thelma & Louise, waarbij beide dames bij menig man het hoofd op hol weten te brengen (de scène bij de benzinepomp is favoriet). Al loopt Crazy, in tegenstelling tot Thelma & Louise, wel goed af.
16. Massive Attack – Unfinished Sympathy (1991)
Op een dag in 1991 liep zangeres Shara Nelson van 1311 South New Hampshire Avenue naar 2632 West Pico Boulevard in Los Angeles. De Steadicam van cameraman Dan Kneece (bekend van Blue Velvet) volgde haar in één onafgebroken camerabeweging op de voet. Zo’n lange take is niet uniek (denk aan U2’s Sweetest Thing en Wannabe van Spice Girls), maar nooit werd het zo mooi als met Nelson in dat Californische zonlicht. Richard Ashcroft zou later eer betonen met Bitter Sweet Symphony. Ook hij deed het net wat minder goed.
15. Crash Test Dummies – Mmm Mmm Mmm Mmm (1993)
One hit wonder (al heeft Crash Test Dummies echt meer goede liedjes gemaakt), met een toneelvoorstelling met kinderen in de videoclip. Die kinderen spelen scènes uit hun eigen leven na. Een jochie dat een auto-ongeluk heeft gehad, of een meisje dat altijd blauwe plekken heeft. Ik had altijd medelijden met het jongetje dat elke dag na school met z’n ouders naar de kerk moet. Die kerk leek me al vreselijk, maar aan de blik van de ouders te zien waren ze ook nog eens allesbehalve blij met dit toneelstuk.
14. Jamiroquai – Virtual Insanity (1996)
De maffe dansjes van Jay Kay kenden we al vanaf de eerste clips van Jamiroquai, maar ze kwamen pas het beste tot hun recht in een kamer waar de meubels uit zichzelf lijken te bewegen (spoiler: dat doen ze niet). Ook de andere bandleden komen hier en daar voorbij. Virtual insanity indeed. Jonathan Glazer (bekend van de briljante film Under the Skin) heeft niet zo gek veel videoclips gemaakt, wel zijn het stuk voor stuk klassiekers. Een van de clips die is geparodieerd in FIDLAR’s geweldige 40oz. On Repeat (op 1:57).
13. The Connells – ’74-’75 (1993)
‘Class of ’74-75, Broughton High School, Raleigh, N.C.’ Aldus de korte mededeling aan het begin van de clip. Wat volgt is een parade van oud-klasgenoten van The Connells, met foto’s van toen en nu. Probeer uit de beelden op te maken of de ambities die er ooit waren, zijn uitgekomen. Tijd is altijd de vijand. Vier jaar geleden verscheen een nieuwe versie, met dezelfde hoofdrolspelers. Eveneens ontroerend, want één klasgenoot is inmiddels overleden. Gemaakt door Mark Pellington, die onder andere ook Drive van R.E.M. (zie nr. 18) regisseerde.
12. Blur – Coffee & TV (1999)
Dat Blur net even wat slimmer was dan Oasis bleek uit de videoclips. Damien Hirst regisseerde de clip bij Country House en in The Universal werd A Clockwork Orange geparodieerd. Het mooiste kwam aan het einde van het decennium. Met Graham Coxon, als vermist persoon opgegeven op een melkpak. Het pak gaat zelf op zoek naar de verdwenen gitarist van Blur. En Wat Er Toen Gebeurde Zal Je Verbazen. Van Hammer & Tongs, die ook de clips bij Pumping On Your Stereo van Supergrass en Right Here, Right Now van Fatboy Slim maakten.
11. Guns N’ Roses – November Rain (1992)
Niemand deed de epische videoclip in de jaren negentig beter dan Guns N’ Roses. Don’t Cry en Estranged zijn klassiekers, November Rain is de allerbeste. Met een budget van een miljoen dollar trok regisseur Andy Morahan alle registers open. De bruiloft, het feest na die bruiloft, zelfs de uitvaart: alles is over the top. Enkel voor de gitaarsolo’s van Slash werd midden in de woestijn een kerkje nagebouwd. Toegegeven, November Rain heeft de tand des tijds goed doorstaan. Het is de eerste clip uit de jaren negentig met meer dan een miljard views op YouTube.
10. Annie Lennox – Walking On Broken Glass (1992)
Wat is er leuker dan één bekende acteur in een videoclip? Twee bekende acteurs. In Annie Lennox’ Walking On Broken Glass gaat de zangeres (in wie een begenadigd actrice schuilgaat) door het lint omdat ze met Hugh Laurie is, maar John Malkovich wil. En dit alles in een setting die losjes is gebaseerd op de film Dangerous Liaisons. De ongemakkelijke blikken van Laurie en Malkovich terwijl Lennox de boel op stelten zet zijn meesterlijk. Van de hand van Sophie Muller, we kwamen haar al vaker tegen, en te onbekend.
9. Aphex Twin – Windowlicker (1999)
Windowlicker heeft op een haar na de Top 40 gehaald. En dat voor een act als Aphex Twin, die niet eens in de buurt van de Tipparade zou mogen komen. Dan heb je buiten Chris Cunningham, grootmeester van de alternatieve videoclip, gerekend. Hij voorzag het redelijk toegankelijke Windowlicker van een bizarre, zwoele clip. Met Richard D. James zelf die met z’n uitgestreken grimas iedereen de stuipen op het lijf jaagt. Het kwam elke nacht wel een keer voorbij op muziekzender The Box (de clip duurde tien minuten, dus je kreeg waar voor je geld), wat de cultstatus nog groter maakt.
8. Weezer – Buddy Holly (1994)
Of Happy Days een revival beleefde door deze clip, of dat Weezer de clip op de set van Happy Days opnam vanwege een Happy Days-revival weet ik niet. Wel dat het succes van Buddy Holly voor een groot deel op het conto van deze retro videoclip kan worden geschreven. Bekendheid werd nog groter toen de videoclip op de Windows 95 cd-rom verscheen. Dat laatste wisten de leden van Weezer niet; ze hadden geen computers. Geregisseerd door Spike Jonze, we komen ‘m nog een paar keer tegen. Stay tuned, for more happy days!
7. Fatboy Slim – Praise You (1999)
Als iemand het belang van videoclips begreep, dan was (en is) het Fatboy Slim. The Rockafeller Skank en Gangster Trippin waren al goed, maar Praise You is de klassieker. Met Spike Jonze als frontman van de Torrance Community Dance Group die een geïmproviseerd optreden voor de ingang van een bioscoop in Los Angeles verzorgt. Zijn die danspasjes opzettelijk slecht, of zijn ze eigenlijk briljant? Jonze baalde dat hij de clip bij The Rockafeller Skank niet kon regisseren en maakte als goedmakertje deze clip (kosten: 800 dollar) voor Norman Cook. Die nam het dankbaar in ontvangst.
6. Radiohead – Paranoid Android (1997)
Radiohead zag een aflevering de Zweedse animatieserie Robin en wist wat voor clip Paranoid Android nodig had. Animator Magnus Carlsson kreeg de muziek, sloot zich op in z’n werkkamer en draaide het urenlang op repeat. Daaarna kwam hij met deze absurdistische clip, met cameo van de band zelf (op 2:33). In m’n herinnering heeft de man (die veel wegheeft van toenmalig Belgisch premier Jean-Luc Dehaene) op 1:58 een vlaggetje van de EU vast. Dat had de clip, met de aanstaande Brexit, nog navranter gemaakt.
5. Air – All I Need (1998)
Regisseur Mike Mills maakte geen videoclip, maar een mini-documentaire over prille liefde. Mills geeft een inkijkje in het leven van een jong stel dat skateboarden als passie heeft en alles net even anders doet, iets dat ik als tiener heel inspirerend vond. All I Need is daarbij de soundtrack. Twintig jaar later zou ik zelf voor het eerst op een skateboard stappen, dus pas toen viel die Anti-Hero sticker op de voorruit van de auto me op. Dat het koppel snel na de opnames van deze clip uit elkaar ging was een desillusie. Alles gaat kapot.
4. Nirvana – In Bloom (1992)
Nirvana speelt In Bloom in een jarenzestigsetting, geïnspireerd door The Ed Sullivan Show. Halverwege de set speelt Nirvana niet meer in keurige maatpakken, maar in jurken. De band nam twee versies op: eentje in pak, eentje in jurken. Kurt Cobain wilde de nette versie na een tijdje vervangen door de ‘drag’ versie, maar koos uiteindelijk voor dit compromis, wat alles nog verwarrender (en leuker) maakte. De presentator deert het niet dat het decor is gesloopt: ‘I really can’t say enough nice things about them. They’re gonna be really big stars!’
3. Chris Isaak – Wicked Game (1990)
Chris Isaak en fotomodel Helena Christensen rollen vier minuten lang door het zand van een palmenstrand op The Big Island, Hawaï, in een weinig subtiele verwijzing naar jarenvijftigfilmklassieker From Here To Eternity. Meer is het niet, maar dat alleen al is onweerstaanbaar zwoel en sexy en daarom vaste prik op MTV in de jaren negentig. Van de hand van Herb Ritts, die vooral naam maakte als regisseur van commercials voor Calvin Klein, Levi’s en Victoria’s Secret. Wie Wicked Game ziet, snapt waarom.
2. Beastie Boys – Sabotage (1994)
Er is nooit een volledige aflevering van Sabotage gemaakt, maar het had geweldige televisie opgeleverd. De Beastie Boys figureren in de openingscredits van een spoof op jarenzeventigmisdaadseries (Baretta, Hawaii Five-O) en hebben ronkende namen als Cochese, The Rookie en The Chief. De beelden beloven ook veel goeds: iets met een koffertje, vermommingen, een autobom en verschillende knokpartijen. Volgens de overlevering trok Spike Jonze na afloop van de opnames de tape uit de camera en rekte die hier en daar uit voor vintage special effects.
1. Björk – All Is Full Of Love (1999)
Vier minuten kijken we mee hoe twee robots in elkaar worden gezet om seks met elkaar te hebben. Voyeurisme. Robotporno. Hebben robots seksuele gevoelens? Zetten ze zichzelf in elkaar? Maar waarom dan? Of gaat het erom dat je van jezelf moet houden? Chris Cunningham maakte een meesterwerk met, voor die tijd, state of the art computeranimaties. Twintig jaar later bezorgt de clip mij nog steeds kippenvel. Wie denkt dat videoclips geen kunst zijn, moet deze clip zien. Het is dan ook opgenomen in de collectie van het MoMA in New York.