En het was in die tijd dat schijnbaar vanuit het niets een Canadees gezelschap doorbrak in Nederland. Officieel een band met acht leden waarbij alle muzikanten gelijk aan elkaar waren, zoals van een groep die voortkomt uit de krakerscene verwacht mag worden. Ze luisterden naar de naam Godspeed You Black Emperor!, hadden zich vernoemd naar een obscure Japanse documentaire uit 1976, kwamen uit Montréal en brachten lange, instrumentale stukken die voor het gemak werden geschaard onder de noemer postrock. Hun magnum opus en doorbraakplaat Lift Your Skinny Fists Like Antennas to Heaven werd alom bejubeld: vier stukken van ieder twintig minuten, genoeg om bij een dubbel-lp elke plaatkant volledig te vullen met orkestrale postrock waarbij hard en zacht elkaar afwisselden. OOR, toen nog toonaangevend, omschreef het als ‘muziek voor mensen die na Radiohead en Sigur Rós toe waren aan een tandje meer.’
Bij Radiohead was ik afgehaakt; ik vond (en vind) Kid A totaal niet ingewikkeld. Gewoon een gitaarbandje dat moeilijk wil doen en met elektronica in de weer gaat. Geforceerde aanstellerij. Sigur Rós vond ik goed, maar ik kon nog wel eens iebel worden van die ijle elfjesmuziek (of,als je geen liefhebber bent, trollengereutel). Misschien was het doordat ik van huis uit toch al jaren klassieke muziek had gehoord ‘dat ik wel toe was aan een tandje meer.’
En het was ook in die tijd dat ik Napster plunderde, op zoek naar de nieuwste muziek die ik op de radio had gehoord of waarover ik had gelezen. Ik downloadde Storm, het ultieme prijsnummer van Lift Your Skinny Fists Like Antennas to Heaven en was om. Het was een prachtig stuk, vooral het eerste deel was emotioneel geladen, met langzaam aanzwellende strijkers en muzikanten die van crescendo naar crescendo toe werkten. Tussendoor waren er samples te horen van pratende mensen, of trage pianoklanken. Dit was geen liedje meer, dit was een volledige compositie met kop en staart. Dit was waar postrock ophield en de avant-garde begon. Ik downloadde de rest van het album (met de titels Static, Sleep en Antennas To Heaven) maar die stukken vond ik minder goed. Ja, weer die afwisseling van hard en zacht, samples van pratende mensen en piano, maar de opbouw was net wat minder sterk.
Toch lag Godspeed You Black Emperor! muzikaal lichtjaren voor op genregenoten als Mogwai. Leuk hoor, die Schotse groep, maar waar Stuart Braithwaite en consorten er vooral genoegen in leken te scheppen om een stuk muziek minutenlang op een extreem zacht volume te spelen om dan ineens, vanuit het niets het gaspedaal in te drukken en oorverdovend toe te slaan, kon je je afvragen of hier nog sprake was van composities met een kop, middenstuk en staart. Fijne muziek, maar de muzikanten leken het enkel leuk te vinden om hun luisteraar te laten schrikken door af en toe heel hard boe te roepen; live een geseling en een overweldigende ervaring, maar om thuis op de bank zittend en kalmpjes luisterend een hartverzakking van te krijgen (heel ironisch dus dat Braithwaite al jaren een pacemaker heeft).
Lift Your Skinny Fists Like Antennas to Heaven was de doorbraakplaat van Godspeed You Black Emperor!, maar het was niet het debuut. Daarvoor had de groep al in 1994 in een gelimiteerde oplage van 33 stuks een cassettebandje uitgebracht. De titel daarvan was veelzeggend: All Lights Fucked on the Hairy Amp Drooling. Drie jaar later volgden een LP met een onuitspreekbare titel en een EP met de naam Slow Riot for New Zero Kanada. Volgens goed krakersgebruik was het grootkapitaal fout, dus de albums werden uitgebracht op een klein Canadees muzieklabel, concerten werden via kleine, onafhankelijke boekers geregeld en interviews werden nauwelijks gegeven. Needless to say, Godspeed You Black Emperor! groeide snel uit tot de ultieme cultband; fans onderling noemden niet meer de volledige bandnaam, maar spraken samenzweerderig van GYBE!.
Maar zoals altijd bleek de praktijk een stuk weerbarstiger te zijn; als de interesse van de luisteraars is gewekt, volgt vanzelf de media. Een journalist van OOR mocht de band interviewen en was cynisch in zijn artikel. Zijn conclusie: Godspeed You Black Emperor! presenteerde zich naar buiten toe weliswaar als een krakerscollectief waarbij alle muzikanten gelijk aan elkaar zouden zijn, maar in de praktijk was er maar één Grote Leider: Efrim Munick. Alle communicatie naar buiten toe ging via hem. Ook tijdens dit interview, waarin hij zich ontpopte als een dictator. Niet lang daarna rekende Munick genadeloos af met de journalist in kwestie in een artikel op de eigen website van de band.
En als de belangstelling groot genoeg is, volgen vanzelf de tournees. Want natuurlijk wil iedereen Het Fenomeen live zien. Zo kon het gebeuren dat ik april 2002 in de Effenaar stond te kijken naar een optreden waarbij de band zelf in het donker speelde terwijl op een scherm op de achtergrond wazige zwart-wit beelden werden geprojecteerd. Een concert waar vooraf overigens nog de nodige onmin over was geweest met de collega’s van de 013 in Tilburg, die ook zeiden de band te hebben geboekt. Leuk om zelf de boekingen te doen, maar echt gestroomlijnd liep het niet. Indertijd merkte ik nog op dat Godspeed You Black Emperor! geheel conform hun krakersethiek eigenlijk een deur verder, bij 2B hadden moeten spelen. En als ze hadden geweten dat de Effenaar op dat moment al jaren bezig was om hun gewaardeerde buren daar weg te krijgen, zodat ze er een groot nieuw poppodium uit de grond konden stampen, hadden ze dat misschien nog gedaan ook.
De groep live zien bleek een exercitie. Hoewel je beter kon spreken van beleven, of ondergaan. Muziekstukken leken een eeuwigheid te duren; telkens als het publiek dacht dat er nu een einde was gekomen aan een compositie en er een voorzichtig applaus klonk, werd het volume opengedraaid. Vanwege dat donkere podium was er niet veel te zien; nauwelijks was er een onderscheid te maken tussen wie wie was, maar dat was bedoeling; de leden waren dienstbaar aan de hoofdzaak: de muziek. Hoewel, Munick was goed herkenbaar aan z’n lange haren en baard. Ironisch.
Na een paar jaar verslapte de aandacht. Er kwamen andere snoepjes van de maand en de band zorgde zelf ook voor de nodige verwarring om met zijprojecten te komen. Het belachelijk getitelde Thee Silver Mount Zion Memorial Orchestra & Tra-La-La Band (al werd die bandnaam geregeld aangepast) sprong daarbij nog het meest in het oog. Toen twee jaar na Lift Your Skinny Fists Like Antennas to Heaven een nieuw album verscheen met de titel Yanqui U.X.O. ging dat grotendeels langs me heen. Meer van hetzelfde was indertijd de conclusie van menig muziekscribent, en meer van hetzelfde is uiteindelijk altijd minder. Het meest belangwekkende was dat de band het uitroepteken in de naam had verplaatst, vanaf nu heette de groep Godspeed You! Black Emperor. Pas nu realiseer ik me dat het best jammer is dat het album langs me heen is gegaan; de titel 09-15-00 verwijst naar het begin van de twee Palestijnse Intifada. Dat had me toch aan moeten spreken.
Jaren werd niets meer van Godspeed You! Black Emperor vernomen, totdat eerder deze maand na een optreden in Boston ineens een nieuw album werd verkocht. De titel, ‘Allelujah! Don’t Bend! Ascend!, pretentieus als altijd, de hoesfoto mysterieus en net als met Lift Your Fists Like Antennas to Heaven telt het vier stukken, maar dit keer is er een onderverdeling in twee korte werken van ongeveer zes minuten en twee composities die elk een plaatkant vullen. En dat laatste kan je letterlijk nemen; voor de muziek van Godspeed You! Black Emperor kan je het beste veel tijd uittrekken: koop het album op vinyl en je krijgt een LP voor de twee lange composities, en een 7″ single voor de twee kortere werken. Leg kant A van de 7″ op de pick-up, dim het licht, ga achterover liggen en laat je meevoeren door de muziek.
Iets dat nog best lastig is bij Their Helicopters’ Sing en Strung Like Lights at Thee Printemps Erable, de tracks die op de cd-versie van het album respectievelijk als overgangsstuk tussen de twee lange composities en als outro fungeren. Het zijn soundscapes met gitaar, strijkers, accordeon en feedback. Veel feedback. Neem Their Helicopters’ Sing, dat begint met een lange drone, maar waar subtiel elke paar seconden een element aan toegevoegd wordt om het stuk vervolgens nooit echt tot een uitbarsting te laten komen. Het piept, het kraakt, er klinken dissonanten, er wordt van alles gesuggereerd maar er gebeurt vrijwel niets; Godspeed You! Black Emperor wekt suspense op, zoals een goede filmregisseur betaamt. Strung Like Lights at Thee Printemps Erable lijkt aanvankelijk dezelfde kant op te gaan, maar hier draait de band na viereneenhalve minuut het volume terug. Je zou de leden van Mogwai er aan de oren bij willen slepen: luister, zó kan het ook.
De echte huzarenstukjes zijn de twee lange composities op ‘Allelujah! Don’t Bend! Ascend. Mladic – ja het heet echt zo – is de sterkste van die twee. Het start met roepende mensen en daarna klinkt een gitaar die een melodie speelt. Een oosterse melodie, of is het meer Balkan georiënteerd? De melodie wordt eindeloos herhaald, ondersteund door steeds harder klinkende drums om na zeseneenhalve minuut tot een climax te komen. Althans, zo lijkt het, want daarna gaat het echt los met Mladic, met een manische groove en een onwaarschijnlijke combinatie van postrock, Balkanpop en stoner rock. Het is niet alleen de hardste compositie die Godspeed You! Black Emperor ooit heeft gemaakt, ook de opbouw is razend knap. Natuurlijk roept Mladic de nodige vragen op: de geluiden die je na een paar minuten hoort, die lijken nog het meest op kraaien, of andere vogels. Zou het een verwijzing zijn naar de Slag op het Merelveld? Een veertiende-eeuwse veldslag waar nationalistische Bosnische Serviërs maar al te graag naar verwijzen? Of is dat te prozaïsch? Het meest navrante is het einde, een minutenlang durende kakofonie van toeterende auto’s en mensen die ritmisch op potten en pannen slaan. Is het een demonstratie?
We Drift Like Worried Fire, de tweede lange compositie, is minder geslaagd. Het begint met dreigende strijkers, strijkers die niet hadden misstaan in Stanley Kubrick’s The Shining, waarmee Godspeed You! Black Emperor al dan niet verwijst naar het werk van moderne componisten als Béla Bartók en Krzysztof Penderecki. Na drie minuten maken de strijkers plaats voor een eenvoudige gitaarmelodie en een traag drumritme dat langzaam versnelt. Daarna wordt de structuur diffuus; waar Mladic een coherent geheel is, is Godspeed You! Black Emperor hier zoekende. Die zoektocht is fascinerend en levert enkele memorabele momenten op, maar We Drift Like Worried Fire doet de titel eer aan; het meandert teveel om het een echt sterke compositie te noemen.
De structuur die Godspeed You! Black Emperor in de twee lange composities hanteert is hetzelfde als op Lift Your Skinny Fists Like Antennas to Heaven. Dat is niet zo gek, de stukken worden al sinds 2003 live gespeeld. Een cynicus zal zeggen dat de groep in die kleine tien jaar nauwelijks een muzikale ontwikkeling heeft doorgemaakt. Daar zit wat in, maar tegelijkertijd is Mladic een sterkere compositie dan al het eerdere werk, ook al is de emotionele lading veel minder dan bij Storm.
Bij een goede film worden aan het einde alle vragen beantwoord. Een heel goede film weet tegen die tijd nieuwe vragen op te roepen. ‘Allelujah! Don’t Bend! Ascend! is als een heel goede film. Wat er precies bedoeld wordt met de vier composities blijft ook na meerdere draaibeurten gissen. In een interview met The Guardian wilde de band niet ingaan op de mogelijke betekenis en beperkte ze zich tot enkele cryptische mededelingen:
‘Someone asks us what the thing we made means, we say figure it out yourself, the clues are all there. We think that stubbornness is a virtue. We know that this can be frustrating. It’s fine. We don’t think in terms of narrative so much.’
De clues waar de band aan refereert zijn niets anders dan politieke slogans. En zowaar, op de achterkant van de hoes van ‘Allelujah! Don’t Bend! Ascend!, een gedicht:
WRECK’D US, OUR COUNTRIE’S ANOK
TORN THRU
WITH BIRDS THEE SKY’S A BRUIS’D UNRECKONING
THEE SHORE’S BLED DRY BUT TEPID WATERS.
to bury the lead in trebl’d hiss, thatch the following –
BUCKET-WIRE
DUNG GOD’S PEE
(decant – incant – reacant)
OUR CITIES’ GRACE AND PAIN
A STINKIN’ WIND – A PLAGUE OF POLICEMEN
AND
OUR DREAMS, ALIT, SINKING IN THE HARBOUR
THEE ONLOOKERS STARE
‘ALLELUJAH! DON’T BEND ASCEND
Het tweede gedeelte is nog het meest begrijpelijk, maar voor de rest: schiet mij maar lek. De andere teksten op de hoes van de LP laten gelukkig niets aan duidelijkheid te wensen over:
FUCK LE PLAN NORD. FUCK LA LOI 78. MONTREAL RIGHT NOW FOREVER.
Het is wiki’en om na te gaan waar Godspeed You! Black Emperor naar verwijst. Le Plan Nord is een economisch stimuleringsplan voor het noordelijk deel van Québec. Geïnstigeerd door de lokale overheid om de werkgelegenheid te stimuleren, maar omstreden vanwege de grote schade die aan de natuur wordt aangericht. La Loi 78 is al even omstreden en houdt een substantiële verhoging van de tuition fees in. Als Montréal de afgelopen jaren ook maar één keer in het nieuws is geweest, is het vanwege studentendemonstraties tegen die plannen. Het is niet dat ik nu meteen in het vliegtuig stap om in Canada de straat op te gaan, maar daar gaat het de groep niet om; het gaat om het creëren van bewustwording en daarnaast, elk land heeft wel te maken met een eigen variant op Le Plan Nord of La Loi 78.
Wie verder zoekt vindt nog meer clues. In de uitloopgroeven van kant A en B van de LP staat een tekst geëtst:
TWO THOUSAND STONED KIDS WILL BE STOKED, TOO BAD THEY DON’T VOTE
En in de uitloopgroeven van de 7″ staat ‘FOR LOUKANIKOS’ geëtst, plus een zeer moeilijk leesbare url van een YouTube filmpje (hoezo anachronistisch). Loukanikos is een hond die regelmatig bij rellen in Griekenland opduikt. Hij kiest steevast partij voor de demonstranten en vecht mee tegen de politie. Een engagement dat de leden van de Godspeed You! Black Emperor aanspreekt, de afgelopen tijd speelde de groep uit solidariteit met de bevolking diverse malen in Griekenland. Godspeed You! Black Emperor is altijd een politieke band geweest en nuances zijn daarbij zeldzaam; op de hoes van Slow Riot For New Zero Kanada staat tot in detail uitgelegd hoe de luisteraar zelf een molotovcocktail kan maken. Ik was bekend met die revolutionaire component, maar omdat ik me enkel beperkte tot de mp3’s is dat aspect altijd grotendeels langs me heen gegaan.
Instrumentale muziek heeft ontegenzeggelijk zeggingskracht, maar of je er ook een duidelijke politieke boodschap uit kan halen blijft de vraag; het is jammer dat de band die boodschap enkel in woorden uit kan drukken en daar vooralsnog geen duidelijkere instrumentale vorm voor heeft kunnen vinden. Daar ligt de uitdaging voor Godspeed You! Black Emperor in een volgend album. Proberen politieke zeggingskracht in postrock te vangen zonder dat je daar een conservatorium achtergrond of uitgebreide kennis van moderne klassieke muziek voor moet hebben. Een uitdaging, indeed.